دروس استاد عرفانیان

مرحوم سید حسن صدر در رساله‌ای که نوشته‌اند و چاپ شده (فصل القضا فی حقیقة الکتاب المشتهر بـ: فقه الرضا) اوّلاً اعتقاد ایشان این است که این یک کتاب واحد نیست (یعنی: آنچه که توسّط مرحوم قاضی میرحسین، امیرحسین به اصفهان رسیده کتاب واحد نبوده)، مجموعۀ اوراق و رساله‌های ناقص یا تامّی بوده که در یک جلد جمع آوری شده و انصافاً حق با ایشان است و ای کاش از همان اوّل هم بزرگان ما ـ مثل مرحوم مجلسی و دیگران ـ سعی می‌کردند این را تفکیک کنند. آن جاهایی از آن که با هم منسجم است، معلوم است یک رساله است. بقیّه‌اش که متفرّقات است را از هم جدا کنند. البتّه با تفکیک هم ما باز درست به حقیقت کتاب نمی‌رسیم.

 مثلاً حدود یک ورقۀ اوّل کتاب یک چیز عقایدی بوده: «بسم الله الرحمن الرحیم. یقول عبد الله علیّ بن موسی...»، همین مقدار، و دربارۀ توحید و عقاید و... است. بعد از آن وارد طهارت و مقدّمات وضو و... می‌شود، و طبیعتاً معلوم است که این دو از هم جدا و ربطی به هم ندارند. بحث سر این است که آیا ورقۀ اوّل اوّلِ آن کتاب بوده و مثلاً اوّلش عقاید و بعد فقه بوده، یا نه، اوّلی خودش یک کتاب کوچکی در عقاید بوده و از آن فقط همین یک ورقه به ما رسیده و بقیّه‌اش دیگر حذف شده و بعد رفته در این بحث فقهی و رسالۀ دیگری است، که این را الآن ما نمی‌توانیم  درک و حل کرده و احراز روشنی کنیم.

قسمت دوم کلام ایشان این است که: این همان «کتاب تکلیف»  شلمغانی معروف(1) است که چون بین اصحاب ما نفی شده و مورد طعن و لعن واقع شده، کتابش متروک مانده و بعدها این کتاب توسّط همین حجّاج قمی رسیده ـ و مثلاً توسّط مرحوم قاضی میرحسین ـ به مکّه و از آن جا هم توسّط ایشان به اصفهان رسیده. البته اثبات این که این کتاب کتاب «تکلیف» است شواهد می‌خواهد.

(حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی موسوی، خارج فقه، 3/ 11/ 1384)

پانوشت:

(1) وله کتب؛ منها: کتاب التکلیف [فهرست أسماء مصنّفی الشیعة (رجال النجاشیّ)، ص 378، ضمن ش 1029]، وله من الکتب التی عملها فی حال الاستقامة کتاب التکلیف [الفهرست، ص 224، ضمن ش 627]

فقه

قواعد عامه

مکاسب

قواعد عامه در باب مکاسب

اولین قاعده عامه

حدیث تحف العقول

جستجوی قرائنی برای حدیث تحف العقول

اولین قرینه

کتاب فقه الرضا

جمع‌بندی احتمال مرحوم سید حسن صدر دربارۀ کتاب فقه الرضا

کتاب التکلیف شلمغانی