دروس استاد عرفانیان

1. در یونان قدیم و اهل سنت چیزی مثل «اصل» داشتند که همان چرک‌نویس بود. آنچه از استاد فراگرفته بود «اصل» بود، بعد در «کتاب» گزینش می‌کرد.

2.  کلمۀ «اصل» احتمالاً بین اصحاب ما از حدود سال‌های 200 و انتقال به قم شروع شد. احتمالاً اسمی انتزاعی بوده که بعدی‌ها به کتاب دادند.

3.  احتمالاً این کلمه را اصحاب از حدود زمان حضرت رضا (علیه السلام) شروع کردند. اولین کس احمد بن هلال است که «روی أُصول أصحابنا»(1).

3.  احتمال سوم که ما دادیم این‎که احتمالاً کلمۀ «اصل» را در بین شیعه اولین بار واقفی‌ها به کار برده‌‌اند که ارزشی ندارد و به جای رجوع به ائمه ـ علیهم السلام ـ به اصول مراجعه می‌کردند.

4.  نجاشی کمتر و شیخ حدود 70 اصل اسم برده. ظاهراً نکتۀ خاصی ندارد و اصلاً در نام کتاب شیخ اسم اصول هست،(2) ولی موضوع کتاب نجاشی این نبوده.

5.  از سال‌های 200 به بعد اهل سنت دست به تصحیح سند زدند. بعید نیست اصحاب ما در مقابل دنبال اصل افتاده و دست به تصحیح کتاب زده باشند.

کلمۀ «اصول» در بین اصحاب ما این طور بوده. بعدها در کتب رجالی زیاد شرح دادند.

6.  اصطلاح «اصول اربعمائة» را اولین بار در کتاب ابن‌ شهرآشوب داریم که از شیخ مفید نقل می‌کند،(3) اما فعلاً در هیچ یک از آثار شیخ مفید نیست. من احتمال دادم ابن غضائری پسر چون یک «فهرست الأصول» و یک «فهرست المصنفات» دارد که شیخ طوسی می‌گوید: هیچ کس به اندازۀ او ننوشته،(4) من احتمال دادم آن عبارت ابن شهرآشوب اشتباه کرده و این تعبیر (اصول اربعمائة) مال ابن غضائری پسر باشد.

(حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی موسوی، خارج فقه، 6/ 7/ 1397)

...............................................................................................................

(1) أحمد بن هلال العبرتائی، وعبرتاء قریة بنواحی بلد اسکاف، وهو من بنی جنید، ولد سنة ثمانین ومائة (180)، ومات سنة سبع وستین ومائتین (267)، وکان غالیا متهما فی دینه، وقد روى أکثر أُصول أصحابنا. [الفهرست، ص 83، ش 107]

(2) عمدت إلى کتاب یشتمل على ذکر المصنفات والأصول. [الفهرست، ص 32]

(3) وقال الشیخ المفید أبو عبد الله محمد بن النعمان البغدادی (رض): صنف الامامیة من عهد أمیر المؤمنین علی (علیه السلام) إلى عهد أبی محمد الحسن العسکری ـ صلوات الله علیه ـ أربعمائة کتاب تسمى الأُصول، وهذا معنى قولهم: أصل. [معالم العلماء، ص 39]

(4) ولم یتعرض أحد منهم باستیفاء جمیعه الا ما قصده أبو الحسین أحمد بن الحسین بن عبید الله (ره)؛ فإنه عمل کتابین: أحدهما ذکر فیه المصنفات، والاخر ذکر فیه الأُصول، واستوفاهما على مبلغ ما وجده وقدر علیه. [الفهرست، ص 32]

#فهرست

#اصل

#معنای اصل