دروس استاد عرفانیان

1.  در دو دلیل "أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ"(1) و «نهی النبی عن بیع الغرر»(2) بر اساس تفکر رایج بیع غرری موضوعاً بیع است و چون نبی گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) از آن نهی فرموده تخصیص خواهد بود، اما بحث سر این است که این واقعاً تخصیص است یا می‌شود جور دیگر معنا کرد؟ تفسیر متعارف تا حدود 12 قرن همین بوده، ولی یک تفسیر این است که شاید مراد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن است که بیع غرری اصلاً بیع نیست. چون نمی‌دانستی با این قیمت خریدی و اگر می‌دانستی اصلاً طیب نفس نیست و نمی‌خریدی. در حقیقت می‌خواهد بفرماید: چون در فضای فریب و مکر و خدعه انجام شده، این بیع نیست. چند دفعه هم عرض کردم: در آیات قرآنی هر چیزی را که به خدا (الله) نسبت داده آن خیلی محکم است، مثل "إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِی کِتَابِ اللَّهِ"(3) که تا فرمود: "عِنْدَ اللَّهِ" یعنی عقل بشر به این نمی‌رسد. مثلاً اگر «ربک» می‌گفت باز یک چیز دیگری است، «الرحمن» باز یک چیز دیگری است، اما آنچه را که به الله نسبت داده و "أحل الله البیع" فرموده معنایش تقریباً شبیه احکام عقلیه است و اباء از تخصیص دارد. معنای این کلام آن می‌شود که پیغمبر (ص صلی الله علیه و آله آمده به مردم نشان می‌دهد که شما بر اثر جاهلیت چیزهایی را بیع حساب کردید، اینها بیع نیستند و این تخصیص نیست، بلکه توضیح قید بیع است.

2.  یا مثلاً در باب حیض که در فقه شیعه کمترین مقدار آن ثلاثة ایام (3 روز) است، اهل سنت کمترین مقدار آن را یک لحظه هم می‌دانند (ما هم در شیعه نفاس را یک لحظه هم می‌دانیم) و در طب و علوم طبیعی هم مسلم است که زن کمتر از سه روز ـ و حتی یک ساعت ـ هم خون حیض می‌بیند. خب، عده‌ای از فقها گفته‌اند: این جا تخصیص است. طب می‌گوید: یک روز و حتی یک ساعت هم می‌شود، اما شارع تخصیص زده و گفته: این حیض است. عده‌ای از فقها هم گفته‌اند: معلوم نیست تخصیص باشد و شاید اصلاً تخطئه باشد؛ یعنی شاید شارع می‌خواهد بگوید: آنچه که طب می‌گوید (یک ساعت و یک روز و... حیض است) اینها اشتباه می‌کنند و این استحاضه است. یک احتمال دیگر هم این است که شارع می‌گوید: بله، این حیض است، لکن حیضی که منشاء آثار من است آن است که سه روز باشد. خلاصه این‌که لازم نیست همیشه تخصیص باشد.

(حضرت استاد آیت الله مددی ـ حفظه الله ـ، خارج اصول 21. 11. 98)

 .............................................................................................................

پانوشت‌ها:

(1) سورۀ بقره، آیۀ 275.

(2) مسند أحمد، ج 1، ص 116؛ صحیح مسلم، ج 5، ص 3.

(3) سورۀ توبه، آیۀ 36.

#اصول

#تخصیص

#امکان عدم تخصیص

#بیع

#بیع_غرری

#حیض