دروس استاد عرفانیان

دروس حوزوی دروسی متن محور هستند. برای این متون، میتوان شیوه های تدریس مختلفی را درنظر گرفت:

یک) خواندن متن و ترجمه آن، بدون تبیین و تشریح معانی و مراد متن،

دو) تبیین و تشریح معانی و مراد متن، بدون معیّن کردنِ جایگاه این معانی در ساختار متن،

سه) خواندن متن، ترجمه آن، تبیین و تشریح معانی و مراد متن، معیّن و روشن نمودن این مطلب که این معانی از کدام قسمت عبارات متن استفاده شده است.

در میان اساتید حوزه، هرکدام از این سه سبک تدریس دیده میشود. امّا آشکار است که سبک سوم نسبت به دو سبک اول، مزیّت دارد؛ زیرا ـ در واقع ـ جمع میان آن دو است. در سبک سوم، نه متن و ترجمه آن از دست میرود و نه معانیِ متن در خلأ بیان میشوند. بلکه هم مشکلات متن گشوده میگردد و هم نسبت میان متن و معانی روشن میشود.

حال در ذیل همین سبک سوم تدریس، میتوان دو رویکرد را از یکدیگر تمییز داد. رویکرد اول، در هنگام خواندن متن، فقط به خود متن و آنچه در آن است اکتفاء نمیکند و هر چیزی را به اندک مناسبتی وارد در تدریس میکند. برای مثال، در هنگام تدریس متن حاشیه ملاعبدالله، علاوه بر نکات منطقی، نکات ادبی فراوان متن را نیز تدریس مینماید. یا فرضاً هنگام تدریس متن معالم الدین، هم به نکات ادبی و هم به نکات اصولیِ مربوط به کتبی همچون رسائل و کفایه میپردازد. اما رویکرد دوم، تمام تمرکز خود را بر روی خود متن و رسالتی که بر دوش متن است قرار میدهد. این رویکرد، فرضاً در هنگام تدریس حاشیه ملاعبدالله، به ظرایف و دقائق ادبی متن نمیپردازد، زیرا معتقد است طلبه باید ادبیات خود را در کلاس های ادبیات خوانده باشد و کلاس منطق، کلاس ادبیات نیست. همچنین این رویکرد در هنگام تدریس معالم الدین، نیازی نمیبیند که به مباحث مطرح شده در رسائل و کفایه هم بپردازد، به این دلیل که رسائل و کفایه باید در جای خود مطرح شوند و کلاس معالم الدین، کلاس رسائل و کفایه نیست.

اکنون سوال این است که کدام یک از این دو رویکرد برای تدریس مفیدتر است؟ در نگاه اولیه ظاهری، شاید اینطور به ذهن برسد که رویکرد اول، به طلاب اطلاعات بیشتری میدهد و قاعدتاً مفیدتر است. اما نگاه دقیقتر به ما میگوید که اینگونه نیست. دادن اطلاعات اضافی و آنچنانی و بی ربط به موضوع کلاس، خاصیت چندانی ندارد و فایده دندان گیری بر آن مترتب نیست. کمترین دلیل این امر نیز این است که در اکثر اوقات، غالب این نکات فراموش میشوند مگر آنکه در جای خود و به درستی مطرح شده باشند. همچنین، ذهن مخاطب را مشوّش میکنند و نظم منطقی حاکم میان متون کلاسیک را از بین میبرند.

رسالت یک کلاس درس؛ خواندن کامل متنِ مربوط به همان کلاس، گشودن کامل گره های متن، روشن کردن نقاط تاریک متن به ویژه در بزنگاه های آن، تبیین نسبت میان عبارات متن و معانیِ "نهفته" در آن، آشکار کردن جایگاه متن در میان سایر متون، و نهایتاً پاسخ دادن به تمام سوالات به وجود آمده برای مخاطبین است.

سبک استاندارد تدریس، چنین سبکی است؛ که کمتر از آن ایجاز مخل است و بیشتر از آن اطناب محل.