دروس استاد عرفانیان

1. یک روز که در وقت استراحت بین دو درس در محضر پربرکت استاد بزرگوار حضرت آیت الله مددی نشسته بودیم به‌مناسبتی صحبت از سنّ عایشه هنگام ازدواج با پیامبر (صلی الله علیه و آله) شد. ایشان هم که معمولاً چنان حاضرالذهن هستند که انگار ساعتی پیش دربارۀ موضوعی که سؤال شده مطالعات عمیق و همه‌جانبه‌ای فرموده‌اند شروع کردند توضیحات مفصلی دادن. بنده هم که اصرار دارم تصریح کنم هر نکته را از که آموخته‌ام شروع کردم به یادداشت برداشتن تا بعدها تقدیم دوستان کنم. یک‌مرتبه عزیزی سررسید و هنوز در جای خود آرام و قرار نگرفته سؤالی از علم اصول مطرح کرد و صد افسوس سخنان قبل تبدیل به «شِقْشِقَةٌ هَدَرَتْ ثُمَّ قَرَّتْ» شد. چه می‌شد کرد؟ از یک طرف مدام در اثر گوگل‌گردی با تهمت‌های ناروای سیاه‌دلانی روبه‌رو می‌شدم که نام بیماری‌های رنگ‌ووارنگ آبا و اجدادی خود را بر وجود مبارک پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌گذاشتند و هرچند غربیان معتقدند اگر بخواهی بایستی و به هر سگی که پارس می‌کند سنگی بزنی از رسیدن به مقصد بازخواهی ماند، اما آخر دلِ به‌دردآمده را چه می‌شد کرد؟! و حیف باشد ذوالفقار علی (علیه السلام) در نیام و زبان سعدی در کام. از سوی دیگر مگر برخی به شوخی به استاد گوگل‌العلماء نمی‌گفتند؟! (عجب قیاس باطلی! بارها و بارها دیده‌ام جناب ایشان دست‌کم آدرس حدیثی را سریع‌تر از نرم‌افزارها گفته‌اند) پس به‌مناسبت این ایام خجسته جستجویی سریع کردم و در برخی «ویکی»ها به مطالب زیر برخوردم. فعلاً از آدرس‌های نه‌چندان مهم چشم‌پوشی می‌کنم؛ که هم با کمی زحمت به‌راحتی قابل دسترسی‌اند و هم این‌که العاقل یکفیه الإشارة.

2. دربارۀ سن دقیق عایشه هنگام ازدواج با پیامبر اسلام اختلاف هست به گونه‌ای که سن هنگام ازدواج و زفاف او را بین 6تا 18 نوشته‌اند. برخی منابع زفاف را بالاتر از 9 سال دانسته‌اند.

محمد بن اسماعیل بخاری، از خود عایشه نقل می‌کند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سه سال بعد از رحلت حضرت خدیجه ـ سلام‌الله‌علیها ـ  با او ازدواج کرده است. (1)

با توجه به این‌که حضرت خدیجه ـ سلام‌الله‌علیها ـ در سال دهم بعثت از دنیا رفته‌اند؛ پس زمان ازدواج رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با عایشه در سال سیزدهم بعثت بوده است.

از نقل برخی دیگر از بزرگان اهل‌سنت به این نتیجه می‌رسیم که ازدواج رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با عائشه در سال چهارم هجری بوده است.(2)

حال با مراجعه به مدارک و اسناد تاریخی سن عائشه را در هنگام ازدواج بررسی خواهیم کرد.

3. یکی از مسائلی که سن دقیق عائشه را در هنگام ازدواج با رسول خدا به اثبات می‌رساند، مقایسۀ سن او با سن خواهرش اسماء بنت ابی‌بکر است. طبق نقل بزرگان اهل سنت، اسماء ده سال از عائشه بزرگ‌تر بوده و در سال اول هجری 27 سال داشته است. همچنین در سال 73 از دنیا رفته است؛ در حالی که صد ساله بوده است. (3)

اسماء در سال اول بعثت ۱۴ ساله و ۱۰ سال از عائشه بزرگ‌تر بوده است. پس عائشه در سال اول بعثت ۴ ساله و در سال ۱۳ بعثت (سال عقد با رسول خدا) ۱۷ ساله و در شوال سال دوم هجرت (سال ازدواج رسمی با پیامبر) ۱۹ ساله بوده است. از طرف دیگر: اسماء در سال ۷۳ صد ساله بوده، ۱۰۰ منهای ۷۳ مساوی است با ۲۷. پس در سال اول هجرت، ۲۷ سال داشته است. اسماء از عائشه ۱۰ سال بزرگ‌تر بوده. ۱۰ منهای ۲۷ مساوی است با ۱۷. پس عائشه در سال اول هجرت ۱۷ سال سن داشته است. پیش از این ثابت کردیم که پیامبر در شوال سال دوم هجری رسماً با عائشه ازدواج کرده است؛ یعنی عائشه در هنگام ازدواج با رسول خدا ۱۹ سال داشته است.

4. سال اسلام‌آوردن عائشه نیز، سن او را در هنگام ازدواج با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشخص و روشن می‌کند. طبق گفته بزرگان اهل سنت، عائشه در سال اول بعثت ایمان آورد و جزء هیجده نفر اولی بود که به ندای رسول خدا لبیک گفت. (4)

اگر عائشه در زمان اسلام‌آوردنش (سال اول بعثت)، هفت ساله بوده باشد، در سال دوم هجری (سال ازدواج رسمی با رسول خدا) ۲۲ ساله خواهد شد. اگر سخن بلاذری را بپذیریم که 4 سال بعد از ازدواج رسول خدا با سوده؛ یعنی در سال چهارم هجری با آن حضرت ازدواج کرده است، سن عائشه در هنگام ازدواج با رسول خدا ۲۴ سال خواهد شد.

این عدد با توجه به سن عائشه در هنگام ایمان‌آوردن، تغییر می‌کند.

5. الغرض، شان این خانم اجلّ از اینهاست که برای آن‌که خود را سوگلی پیامبر (صلی الله علیه و آله) نشان دهد دربارۀ سن خود به هنگام ازدواج با ایشان دروغ بگوید. لابد همان طور که فرمایش خدای متعال: "یَا نِسَاءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ...* وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ" (اى زنان پیامبر ، شما همانند دیگر زنان نیستید...، و در خانه‌هاى خود بمانید) [سورۀ احزاب، آیات 32 و 33] را فراموش کرد و به جنگ نفس رسول (صلی الله علیه و آله) آمد این‌ جا هم آلزایمری چیزی به سراغش آمده.

 ...........................................................................................................

پانوشت‌ها:

(1) حدثنا قُتَیْبَةُ بن سَعِیدٍ حدثنا حُمَیْدُ بن عبد الرحمن عن هِشَامِ بن عُرْوَةَ عن ابیه عن عَائِشَةَ رضی الله عنها قالت ما غِرْتُ علی امْرَاَةٍ ما غِرْتُ علی خَدِیجَةَ من کَثْرَةِ ذِکْرِ رسول اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اِیَّاهَا قالت وَتَزَوَّجَنِی بَعْدَهَا بِثَلَاثِ سِنِینَ وَاَمَرَهُ رَبُّهُ (عزّوجلّ) او جِبْرِیلُ علیه السَّلَام اَنْ یُبَشِّرَهَا بِبَیْتٍ فی الْجَنَّةِ من قَصَبٍ؛ از عائشه نقل شده است که به هیچ زنی به‌اندازه خدیجه، حسادت نکردم؛ زیرا: (الف) رسول خدا زیاد از او یاد می‌کرد؛ (ب) رسول خدا سه سال بعد از خدیجه با من ازدواج کرد؛ (ج) خداوند به رسول خدا و یا جبرئیل دستور داد که به خدیجه سلام رسانده و او را به خانه‌ای در بهشت بشارت دهد که از نی ساخته شده است. [صحیح البخاری، ج 4، ص 231]

یا مثلاً ابوداود نوشته: حَدَّثَنَا مُوسَی بْنُ إِسْمَاعِیلَ، حَدَّثَنَا حَمَّادٌ، ح وَحَدَّثَنَا بِشْرُ بْنُ خَالِدٍ، حَدَّثَنَا أَبُو أُسَامَةَ، قَالاَ حَدَّثَنَا هِشَامُ بْنُ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم تَزَوَّجَنِی وَأَنَا بِنْتُ سَبْعِ سِنِینَ فَلَمَّا قَدِمْنَا الْمَدِینَةَ أَتَیْنَ نِسْوَةٌ - وَقَالَ بِشْرٌ فَأَتَتْنِی أُمُّ رُومَانَ - وَأَنَا عَلَی أُرْجُوحَةٍ فَذَهَبْنَ بِی وَهَیَّأْنَنِی وَصَنَعْنَنِی فَأُتِیَ بِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم فَبَنَی بِی وَأَنَا ابْنَةُ تِسْعٍ فَوَقَفَتْ بِی عَلَی الْبَابِ فَقُلْتُ هِیهْ هِیهْ - قَالَ أَبُو دَاوُدَ أَیْ تَنَفَّسَتْ - فَأُدْخِلْتُ بَیْتًا فَإِذَا فِیهِ نِسْوَةٌ مِنَ الأَنْصَارِ فَقُلْنَ عَلَی الْخَیْرِ وَالْبَرَکَةِ؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) وقتی با من ازدواج کرد که من شش یا هفت ساله بودم. وقتی ما به مدینه آمدیم، چند زن آمدند. ام‌رومان وقتی من در حال تاب‌بازی بودم پیش من آمد، مرا بردند، آماده و آرایشم کردند، بعد مرا نزد پیامبر خدا بردند، و پیامبر وقتی من ۹ ساله بودم با من جماع کرد. او مرا جلوی در نگه داشت و من از خنده در حال ترکیدن بودم. [سنن أبی‌داود، ج 2، ص 463]

(2) بلاذری در «انساب الاشراف» در شرح حال سوده، همسر دیگر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌نویسد: «وتزوج رسولُ الله (صلی الله علیه و آله) بعد خدیجة سودة بنت زَمعة بن قیس، من بنی عامر بن لؤی، قبل الهجرة باشهر... فکانت اول امراة وطئها بالمدینة (رسول خدا بعد از خدیجه، چند ماه قبل از هجرت با سوده بنت زمعه، ازدواج کرد و او نخستین همسری بود که رسول خدا در مدینه با او همبستر شد). از طرف دیگر ذهبی مدعی است که سودة بن زمعه، چهار سال تنها همسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بوده است (وتوفیت فی آخر خلافة عمر، وقد انفردت بصحبة النبی صلی الله علیه وسلم اربع سنین لا تشارکها فیه امراة ولا سریة، ثم بنی بعائشة بعد...).

سوده در سال آخر خلافت عمر از دنیا رفت، او چهار سال تنها همسر رسول خدا بود، هیچ زنی و هیچ کنیزی در آن چهار سال با سوده در این امر شریک نبود، سپس رسول خدا با عائشه ازدواج کرد. در نتیجه، عائشه در سال چهارم هجرت (چهار سال بعد از ازدواج رسول خدا با سوده) با آن حضرت ازدواج کرده است.

(3) ابونعیم اصفهانی در «معرفة الصحابه» می‌نویسد: اسماء بنت ابی بکر الصدیق... کانت أُخت عائشة لأبیها وکانت أسنّ من عائشة، ولدت قبل التاریخ بسبع وعشرین سنة؛ اسماء دختر ابوبکر، از جانب پدر خواهر عائشه و از او بزرگ‌تر بود. اسماء، بیست و هفت سال قبل از تاریخ به دنیا آمد.

(4) نووی در «تهذیب الاسماء» می‌نویسد: وذکر ابو بکر بن ابی خیثمة فی تاریخه عن ابن اسحاق ان عائشة اسلمت صغیرة بعد ثمانیة عشر انسانا ممن اسلم؛ ابن‌ ابی‌خیثمه در تاریخش از ابن‌اسحاق نقل کرده است که عایشه در کودکی و بعد از هیجده نفر ایمان آورد.