دروس استاد عرفانیان

ابن‌مغازلی شافعی در کتاب «مناقب» به سند خود نقل کرده:

حجّ هشام بن عبد الملک فی خلافة الولید، فکان إذا أراد استِلام الحَجَر زُوحِم علیه، وحجّ علیُّ بن الحسین ـ علیهما السلام ـ، فکان إذا دنا من الحَجَر یَفرُقُ عنه الناس إجلالاً له، فوَجم لذلک هِشام وقال: «مَن هذا؟ فما أعرفه»، وکان الفرزدق واقفاً فأقبلَ على هِشام فقال:

هَذا الَّذِی تَعرِفُ البَطحاءُ وَطأَتَهُ/ وَالْبَیْتُ یَعرِفُهُ والحِلُّ وَالحَرَمُ

هَذا ابنُ خَیرِ عِبادِ اللهِ کُلِّهِمِ/ هَذا التَّقِیُّ النَّقِیُّ الطّاهِرُ العَلَمُ

إذا رَأتْهُ قُرْیشٌ قال قائِلُها/ إلَى مَکَارِمِ هَذا یَنْتَهِی الکَرمُ

یکادُ یُمْسِکُهُ عِرفانَ راحَتِهِ/ رُکنُ الحَطِیمِ إذا ما جاءَ یَسْتَلِمُ

فی کفِّهِ خَیْزَرانٌ ریحُهُ عَبِقٌ/ مِنْ کَفِّ أرْوَعَ فی عرْنینهِ شَمَمُ

یُغْضِی حَیاءً وَیُغْضَى مِنْ مَهابَتِه/ فَما یُکلَّمُ إلاّ حِیْنَ یَبْتَسِمُ

فَلَیْسَ قَوْلُکَ: "مَنْ هذَا ؟" بِضائِرِهِ/ العُرْبُ تَعْرِفُ مَنْ أنَکَرَتَ وَالعَجَمُ

[مناقب علی بن أبی طالب (علیه السلام)، ابن المغازلی، ص 312، ح 394، و نیز: الأغانی، أبی الفرج الأصفهانی، ج 15، ص 217 ـ 218؛ بحار الأنوار، العلّامة المجلسی، ج 46، ص 124 ـ 127، ش 16]

چیزی حدود 20 سال قبل که مشهد مشرف بودیم و در مدرسه‌ای توفیق تدریس بود به دوست خوش‌نویسی پیشنهاد کردم این قصیده را ـ که مفصل‌تر از اینهاست ـ به همراه ترجمۀ آن از عبد الرحمن جامی با خط خوش تحریری بنویسد تا تکثیر کرده و در اختیار طالبان علم قرار دهیم که اگر خواستند حفظ کنند. الآن هم به همان نیت تقدیم محضرتان می‌کنم.  

جامی  در هفت اورنگ / سلسلةالذهب / دفتر اول آورده:

هشام بن عبدالملک در طواف کعبه بود. هرچند خواست که حجرالاسود را استلام کند به‌واسطۀ ازدحام طایفان میسرش نشد. به جانبی بنشست و مردم را نظاره می‌کرد. ناگاه حضرت امام زین العابدین علیّ بن الحسین بن علی ـ رضی الله عنهم ـ حاضر شد و به طواف خانه اشتغال نمود. چون به حجرالاسود رسید، همۀ مردمان به یک جانب شدند تا تقبیل حجرالاسود کرد. یکی از اعیان شام که همراه هشام بود پرسید که: این چه کس است؟ هشام گفت: نمی‌شناسم، از ترس آن‌که مبادا اهل شام به وی رغبت نمایند. فرزدق شاعر آن جا حاضر بود. گفت: «من می‌شناسمش» و در جواب سائل قصیده ای انشا کرد بیست بیت کما بیش در تعریف و تمدیح امام زین العابدین ـ رضی الله عنه    

پور عبدالملک به نام هشام/ در حرم بود با اهالی شام

می‌زد اندر طواف کعبه قدم/ لیکن از ازدحام اهل حرم

استلام حجر ندادش دست/ بهر نظّاره گوشه‌ای بنشست

ناگهان نخبۀ نبیّ و ولی/ زین عُبّاد بن حسین علی

در کسای بها و حله نور/ بر حریم حرم فکند عبور

هر طرف می‌گذشت بهر طواف/ در صف خلق می‌فتاد شکاف

زد قدم بهر استلام حجر/ گشت خالی ز خلق راه و گذر

شامی‌ای کرد از هشام سؤال/ کیست این با چنین جمال و جلال

از جهالت در آن تعلل کرد/ وز شناسایی‌اش تجاهل کرد

گفت: نشناسمش ندانم کیست/ مدنی یا یمانی یا مکی است

بوفراس آن سخن‌ور نادر/ بود در جمع شامیان حاضر

گفت: من می شناسمش نیکو/ زو چه پرسی به سوی من کن رو

آن کس است این که مکه و بطحا/ زمزم و بوقبیس و خیف و منا

حرم و حلّ و بیت و رکن و حطیم/ ناودان و مقام ابراهیم

مروه مسعی صفا حجر عرفات/ طیبه و کوفه کربلا و فرات

هر یک آمد به قدر او عارف/ بر علوِ مقام او واقف

قرة العین سیدالشهداست/ غنچۀ شاخ دوحۀ زهراست

میوۀ باغ احمد مختار/ لالۀ راغ حیدر کرّار

چون کند جای در میان قریش/ رود از فخر بر زبان قریش

که: بدین سرور ستوده شیم/ به نهایت رسید فضل و کرم

ذروۀ عزّت است منزل او/ حامل دولت است محمل او

از چنین عزّ و دولت ظاهر/ هم عرب هم عجم بود قاصر

جد او را به مسند تمکین/ خاتم الانبیاست نقش نگین

لایح از روی او فروغ هدی/ فایح از خوی او شمیم وفا

طلعتش آفتاب روز افروز/ روشنایی‌فزای و ظلمت سوز

جد او مصدر هدایت حق/ از چنان مصدری شده مشتق

از حیا نایدش پسندیده/ که گشاید به روی کس دیده

خلق ازو نیز دیده خوابانند/ کز مهابت نگاه نتوانند

نیست بی سبقت تبسم او/ خلق را طاقت تکلم او

در عرب در عجم بود مشهور/ کو مدانش مغفّل مغرور

همه عالم گرفت پرتو خور/ گر ضریری ندید، از آن چه ضرر

شد بلند آفتاب بر افلاک/ بوم اگر زان نیافت بهره چه باک

بر نکو سیرتان و بدکاران/ دست او ابر موهبت باران

فیض آن ابر بر همه عالم/ گر بریزد نمی‌گردد کم

هست از آن معشر بلند آیین/ که گذشتند ز اوج علیین

حب ایشان دلیل صدق و وفاق/ بعض ایشان نشان کفر و نفاق

قربشان پایۀ علوّ و جلال/ بعدشان مایۀ عتوّ و ضلال

گر شمارند اهل تقوا را/ طالبان رضای مولا را

اندر آن قوم مقتدا باشند/ واندر آن خیل پیشوا باشند

گر بپرسد ز آسمان بالفرض/ سائلی: من خیار أهل الارض؟

بر زبان کواکب و انجم/ هیچ لفظی نیاید الّاهم

هم غیوث الندی اذا وهبوا/ هم لیوث الثری اذا نهبوا

ذکرشان سابق است در افواه/ بر همه خلق بعد ذکرالله

سر هر نامه را رواج فزای/ نام ایشانست بعد نام خدای

ختم هر نظم و نثر را الحق/ باشد از یمن نامشن رونق

تمام شدن انشاء قصیدۀ فرزدق در مدح امام زین‌العابدین ـ رضی الله عنه ـ و غضب کردن هشام بر فرزدق و حبس کردن وی:

چون هشام آن قصیدة غرّا/ که فرزدق همی نمود انشا

کرد از آغاز تا به آخر گوش/ خونش اندر رگ از غضب زد جوش

بر فرزدق گرفت حالی دقّ/ همچو بر مرغ بینوا عقعق

ساخت در چشم شامیان خوارش/ حبس فرمود بهر آن کارش

اگرش چشم راستین بودی/ راست‌کردار و راست‌دین بودی

دست بیداد و ظلم نگشادی/ جای آن حبس، خلعتش دادی

ای بسا راست‌بین که شد مُبدَل/ از حسد حسّ او و شد احول

... جان حاسد ز داغ غم فرسود/ وز غم آسوده خاطر محسود

دایماً از طبیعت فاسد/ بر خدا معترض بود حاسد

که چنان مال یا منال چرا/ مر فلان را همی‌دهد نه مرا...

آن حسد خاصّه کاهل نفس و هوا/ می‌برند از گزیدگان خدا

جای اینان مقرّ قرب و وصال/ جای آنان جحیم بُعد و نکال

ز آسمان خور همی‌درخشد فاش/ بر زمین کور می‌شود خفّاش!

خبر یافتن زین‌العابدین از مدیح فرزدق و دوازده‌هزار درم فرستادن برای وی و گفتن فرزدق که: «من اشعار بسیار گفته بودم و مدایح دروغ آورده. این ابیات بهر کفّارت بعضی از آنها گفتم برای خدای ـ عزّ و جل ـ و دوستی فرزندان رسول الله(ص)

قصۀ مدح بوفراس رشید/ چون بدان شاه حق‌شناس رسید

از دِرم بهر آن نکوگفتار/ کرد حالی روان ده و دوهزار

بوفراس آن درم نکرد قبول/ گفت: مقصود من خدا و رسول

بود از آن مدح، نی نوال و عطا/ زان‌که عمر شریف را ز خطا

همه جا از برای هر همَجی/ کرده‌ام صرف در مدیح و هَجی

تافتم سوی این مدیح عنان/ بهر کفّارت چنان سخنان

قال زین العباد و العُبّاد:/ «ما نؤدّیه عوض لا نرتاد

زان‌که ما اهل بیت احسانیم/ هرچه دادیم، بازنستانیم

ابر جودیم بر نشیب و فراز/ قطره از ما به ما نگردد باز

آفتابیم بر سپهر علا/ نفتد عکس ما دگر سوی ما»

چون فرزدق به آن وفا و کرم/ گشت بینا، قبول کرد درم

از برای خدای بود و رسول/ هرچه آمد از او چه رد چه قبول

بود از آن هر دو قصدش الحق حق/ می‌کنم من هم از فرزدق، دق

رشحه‌ای زان سحاب لطف و نوال/ که رسیدش از آن خجسته‌مآل

زان حریفم اگر رسد حرفی/ بندم از دولت ابد، طرفی

صادقی از مشایخ حرمین/ چون شنید آن نشید دور از شین

گفت: نیل مراضی حق را/ بس بود این عمل فرزدق را

کز جز اینش ز دفتر حسنات/ برنیاید، نجات یافت نجات

مستعد شد رضای رحمان را/ مستحق شد ریاض رضوان را

زان‌که نزدیک حاکم جائر/ کرد حق را برای حق ظاهر