دروس استاد عرفانیان

پیرو سؤالات مکرر:

1. میل به پیشرفت در همه هست و جای انکار ندارد. مگر این‌که شخص دست از همه چیز شسته باشد یا این‌که به خاطر پیشرفت در جهتی، از سایر جهات صرف‌نظر کرده باشد. حتی بندۀ خدایی بود که هر که را می‌توانست (پیر یا جوان، زشت یا زیبا) صیغه می‌کرد و می‌گفت: برای بالا بردن آمار خوبه. بالاخره او هم با عقلی در همین حد دنبال پیشرفت در آمار فتوحات خود بود. 

2. طبعاً در مقابل این میل ـ که انسان سالم نمی‌تواند در برابرش خویشتن‌داری کند ـ هرچه باعث فسیل شدن شود و بوی نای و کهنگی دهد طیع آدمی را آزار می‌دهد و هر شخصی میل دارد در برابرش افق‌های جدید را ببیند، به‌روز باشد و کاری کند که به تعبیر «مطول» عناکب النسیان (عنکبوت‌های به‌فراموشی سپرده شدن) بر افکارش تار نتَنند.

3. با همۀ اینها باید مراقب بود و از هول هلیم توی دیگ نیفتاد. کتاب «معالم» که چند صد سال از نگارش آن می‌گذرد هم امروز به متنی چالش‌برانگیز در حوزه‌های علمیه تبدیل شده. از یک طرف بسیاری از مطالب آن در گذر زمان از سوی متفکران اصولی ردشده‌اند و همین بهانه به دست کسانی داده که دیگر آن را کارآمد ندانند و مدام با زبان بی‌زبانی بگویند:

فسانه گشت و کهن شد حدیث اسکندر/ سخن نو آر که نو را حلاوتی است دگر

از سوی دیگر عده‌ای معتقدند زمانی در حوزه‌ها همین را می‌خوانده و مجتهد می‌شده‌اند و حتی معروف است مرحوم میرزای شیرازی یک «معالم» 4 ساله برای پسرش درس گفت و در پایان، آن پسر مجتهد شد و یا مرحوم وحید بهبهانی (ره) 13 دوره این کتاب را درس گفت که وحید شد.

4. متن کتاب البته آن قدر زیباست که ناخودآگاه انگیزۀ خواندنش را صدچندان می‌کند و به تعبیر استاد بزرگوارم حضرت آیت الله مددی ـ حفظه الله ـ متنی به این زیبایی در علم اصول ندیده‌ایم و حتی به‌جرات می‎‌توان قلم صاحب «معالم» را از پدر شهیدش زیباتر دانست. أضف إلی ذلک این نکتۀ بسیار مهم را که «معالم» حلقۀ وصل ما به کتب علمای پیشین دانش اصول ـ اعم از شیعه و سنی ـ است و کسی که «معالم» نخوانده قادر به ارتباط برقرار کردن با گذشته و بیش از نیمی از تاریخ این علم نیست. این امر در علوم تجربی اهمیتی به‌سزا دارد و دانشمندان نواندیش در آن علوم کسانی هستند که پیش از هرچیز بر پیشینۀ آن علوم مسلط‌اند.

5. سرور عزیزی که 5 ـ 6 سال قبل فایل‌های دورۀ چهارم «معالم» این کمترین را با دقت گوش کرده و تسلطی اعجاب‌انگیز بر آنها پیدا کرده بودند یک بار تماس گرفته و فرمودند: تازگی‌ها دارم به صورت موازی حقوق می‌خوانم و با همان «معالم» شما در امتحان پایان ترم درس اصول از 25 سؤال 24 تا را درست پاسخ گفتم (آن یکی هم احتمالاً اصل سؤالش غلط بوده وگرنه با ارادتی که من به ایشان دارم بعید است اشتباه فرموده باشند).

6. بله، «معالم» امروز یقیناً دیگر جواب‌گو نیست، ولی سال‌هاست امتحان خود را پس داده و قادر است فونداسیونی برایتان بسازد که بتوانید هر بنایی بر رویش عَلَم کنید، البته بشرطها. لابد منتظرید عرض کنم: وأنا من شروطها. نه، اصراری به این جهت ندارم. مدرسان بزرگوار دیگر هرکدام به جهاتی بر این بنده رجحان دارند و اصلاً افتخارمان در حوزه‌ها همیشه همین بوده که دست طلاب برای انتخاب استاد باز بوده است. بحث هر کس را می‌خواهید بشنوید، بخوانید و بالا بروید. فقط لطفاً مثل مرحوم دکتر... نفرمایید: با روش خودخوانده مطالعه کرده‌ام. کتابی که بزرگان زیرش زاییده‌اند جای قپی‌آمدن این‌چنین نیست.