دروس استاد عرفانیان

«أو شیءٍ(1) یکون فیه وجه من وجوه الفساد». جملۀ «یکون فیه وجهٌ من وجوه الفساد»  شبیه جملۀ اوّل (کلّ أمرٍ یکون فیه الفساد) است و فرق این دو عبارت شاید این باشد که در نظر ایشان بعضی ازعناوین، خود، عنوان فاسدند، ولی بعضی از امور، دارای مفاسدند. مثلاً شرب خمر خودش مفاسد دارد و چون مفسده دارد، بیعش هم جایز نیست، امّا عنوانی مانند بیع ربوی وجه فساد است؛ یعنی خود این وجه و خود این عنوان جزء عناوینی است که در جامعه فساد ایجاد می‌کند. به عبارت دیگر: شرب خمر به عنوان یک مایع فی نفسه فسادآور است و عقل آدمی را از بین می‌برد، ولی خود بیع فی نفسه فساد‌آور نیست، امّا بیع ربوی فساد‌آور است. احتمال دیگر این که منظور از «وجهٌ من وجوه الفساد» قصد حرام و قصد فساد باشد؛ چون ایشان می‌گوید: «البیع للمیتة»، نه: «بیع المیتة».

«لما فی ذلک من الفساد».

در ادامۀ عبارات حدیث شریف «تحف العقول» که مرحوم شیخ برای استفادۀ قواعد کلّی در ابتدای «مکاسب» آورده‌اند به فقرۀ «أو البیع  للمیتة، أو الدم، أو لحم الخنزیر، أو لحوم السباع» می‌رسیم. سباع یعنی حیوانات وحشی، وحشیِ «[من صنوف] سباع الوحش، أو الطیر». این «أو الطیر» عطف بر «الوحش» است؛ چون حیوانات وحشی دو گونه‌اند: وحشی‌های پرندگان ـ و به اصطلاح لاشخور ـ؛ مثل عقاب و ...، و قسم دوم حیوانات صحرایی است. حال طبق این تصوّر باید خرید و فروش شیر، عقاب، شاهین و امثال آن حرام باشد که التزام به این حرف بسیار مشکل است.

شاید یکی از عللی که بزرگان اصحاب در بغداد یا قم روایت را نقل نکرده‌اند همین اشکالاتی باشد که ما الآن داریم. البتّه اگر بتوانیم این روایت را اثبات کنیم، دارای جهات عقلی و نقلی خوبی است. از نظر جهات عقلی یک ضابطۀ کلّی ارائه می‌کند که: هرچه موجب فساد در جامعه باشد، خرید و فروشش جایز نیست. این جهت بسیار خوب است، یک قانون عام می‌شود و تا روز قیامت ساری و جاری است. به جهات لفظی هم حدیث خوبی است؛ چرا که در موارد شک می‌توان به عمومش تمسّک نمود و در واقع مادّۀ قانونی خوبی است.

(حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی موسوی، خارج فقه، 16/ 9/ 1384)

 ............................................................................................................

پانوشت:

(1) این کلمه عطف بر «أمرٍ» است.

#فقه

#قواعد عامه

#مکاسب

#قواعد عامه در باب مکاسب

#اولین قاعده عامه

#حدیث تحف العقول

#ادامه تشریح متن حدیث

#مشکلات دیگر در مسیر قبول حدیث