دروس استاد عرفانیان

جملۀ نسبتاً طولانی بعدی ـ یعنی: «أو عاریته، أو شیء یکون فیه وجه من وجوه الفساد نظیر البیع بالربا؛ لما فی ذلک من الفساد» ـ دیگر در «فقه الرضا» نیست و به جای آن عبارت «ممّا قد نُهِی عنه» آمده است؛ یعنی: جاهایی که این فساد «منهیٌّ عنه» است. پس از آن «أو البیع للمیتة، أو الدم» است که در «فقه الرضا» به صورت «مثل المیتة» ضبط شده که احتمالاً مقصود از آن جایی است که انسان میته را برای کارهای حرام نگاه دارد، نه کارهای جایز ـ مثل سدّ ساقیه به قول شیخ که در بحث میته خواهد آمد.

«مثل المیتة والدم ولحم الخنزیر والربا وجمیع الفواحش». ترکیب «جمیع الفواحش» مربوط به «فقه الرضا» است و در کتاب «تحف العقول» وجود ندارد. «ولحوم السباع والخمر وما أشبه ذلک». باز این قطعه را در «فقه الرضا» دارد و در «تحف العقول» نیست.

«فحرامٌ». چون در اوّل دارد «نُهِی عنه»، ظاهرا‌ً مراد از این حرام در این جا یعنی «حرامٌ بیعه وشراؤه»؛ چرا که صحبت در بیع و تجارت است. (1) این عبارت البتّه در این جا به صورت: «فجمیع تقلّبه فی ذلک حرامٌ» است.

 در ادامه باز به نکتۀ عقلانی این حکم اشاره کرده که: «فحرامٌ ضارٌّ للجسم وفسادٌ ‌للنفس»؛ یعنی: اینها مضرّند و مفاسد دارند و به جهت وجود این مفاسد شارع مقدّس مثلاً رفع ید کرده است. به هر حال عجیب این جاست که «فقه الرضا» بحث ولایات و غیر آن را نیاورده، امّا عبارت این قسمت از عبارت را که محلّ اشکال است آورده و با این وجود انصافاً‌ عبارت «فقه الرضا» اشکالات کم‌تری دارد. ما اطّلاع دقیقی از زمان تألیف این دو کتاب نداریم، ولی شواهد قوی‌ای وجود دارند که نشان می‌دهند «فقه الرضا» از نظر زمانی بر «تحف العقول» مقدّم است. این امر نشان می‌دهد که روایت «تحف العقول»» مسلّماً اصلی داشته است. خصوصاً‌ اگر قبول کنیم که کتاب «فقه الرضا» در بغداد تألیف شده، از میراث‌های فرهنگی علمای ما در بغداد خواهد بود و نشان داده می‌شود که انصافاً اصل روایت از این مقداری که در «تحف العقول» آمده صاف‌تر و واضح‌تر بوده است؛ چرا که تشویش‌ها و اغلاق‌ها و بعضی تکرارها و برخی از عبارات نامفهومی که در آن جا بود، دیگر در عبارت «فقه الرضا» نیست.

(حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی موسوی، خارج فقه، 16/ 9/ 1384)

پانوشت:

(1) بعضی ادّعا کرده‌اند که این «حرامٌ» یعنی تصرّف حرام است، در حالی که این ربطی به بحث بیع ندارد.

#فقه

#قواعد عامه

#مکاسب

#قواعد عامه در باب مکاسب

#اولین قاعده عامه

#حدیث تحف العقول

#ادامه تشریح متن حدیث

#فقه الرضا

#مرور اجمالی حدیث برای مقایسه با آنچه در فقه الرضا آمده است

(قسمت دوم)