دروس استاد عرفانیان

1. در بحث قطع طریقی و موضوعی مرحوم شیخ می‌خواهند بفرمایند: ما وقتی به لسان روایات مراجعه می‌کنیم، دو جور علم در روایات می‌بینیم:

الف. یک دفعه مراد از علم، فقط واقع است و طریقیت علم لحاظ شده است؛ مثلاً در «کلّ شیء نظیف حتّی تعلم أنّه قذر» علم طریقی صرف است؛ یعنی اگر بدانی قذارتی هست نجاستی هست، و لذا اگر دو نفر عادل بینه شهادت داد این نجس است کافی است. علم نمی‌خواهد، بینه کافی است؛ چون بینه هم طریق است به واقع.

ب. یک دفعه مراد از علم در آن روایات آن صفت نفسانی است؛ مثلاً اگر در روایتی آمد که شما وقتی نمازتان درست است که یقین به صحت و به عدد اول و دوم نماز داشته باشید که دو رکعتتان کامل است. حالا شما در نماز بودید و با وجود شک در  یک و دو خواندید و بعد از نماز فهمیدید که درست خوانده‌اید، می‌گویند: نماز باطل است. واقع محفوظ است، اما شما در حین اتیان علم به واقع نداشتید.

2. معیار در این دو:

الف. به طور کلی، هر جا در لسان دلیل علم (= قطع = تبیّن= تعلم = هرچه که مرآتیت دارد) آمد، اصل اولی طریقیت آن است (وهو الأکثر وهو المتعارف؛ اصلاً متعارف این است که علم به معنای طریقیت باشد) و در بعضی‌ها علم آن صفت نفسانی است و به نحو موضوعیت اخذ شده است. این غیر متعارف است و دلیل می‌خواهد.

ب. هرجا در لسان دلیل حکم روی واقع رفت ـ مثلاً اگر گفت: " فَتَیَمَّمُوا صَعِیدًا طَیِّبًا" [سورۀ نساء، آیۀ 43] ـ آن جا هم قطع به نحو طریقیت است. طبعاً اکثر روایات و ادلۀ ما از این قبیل بوده و کمتر در آنها علم اخذ شده است.

مثلاً در آیۀ مبارکۀ "إِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا" [سورۀ حجرات، آیۀ 6]، این تبین یعنی طریقیت دارد. یا می‌گوید: «اگر در بیابان بودید و شک کردید که آب هست یا نه، اندازۀ یک "غلوة سهم" (برد مؤثّر تیر) حدود 200 متر است، حالا به اندازۀ 400 متر از 4 طرف بروید و بگردید». عرف از این تعبد و موضوعیت نمی‌فهمد؛ مثلاً اگر 1000 نفر یک جا هستند لازم نیست همه این 400 متر از هر طرف بروند. 5 نفر و یا حتی 2 نفر از ایشان بروند و بگویند که: این جا آب نبود، کافی است. اگر موضوعی بود باید همۀ 1000 نفر بروند، اگر طریقی بود 2 نفر هم بروند بس است. در همین مثال اگر شخص نرفت 400 متر فحص از آب بکند، تیمم کرد و بعد که راه افتاد دید که اصلاً آب آن نزدیک‌ها تا 1000 متر و 10000 متر هم پیدا نمی‌شود، تیمم و نمازش درست است؛ چون علم در این‌طور جاها طریقی است.

(حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی موسوی، خارج اصول، 23/ 6/ 1390)

#اصول

#قطع

#قطع طریقی

#قطع موضوعی

#معیار این دو قطع