دروس استاد عرفانیان

دربارۀ آیات الاحکام هم اهل سنّت کتاب دارند و هم شیعیان و این گونه کتاب‌ها در هر دو زبان فارسی و عربی به رشتۀ تحریر درآمده‌اند و حتّی کتاب «تفسیر شاهی» که قسمتی از آن چاپ شده از بخش آیات الأحکام  است. از بین مصادر قدیم می‌توان از تفسیر «فقه القرآن» مرحوم قطب راوندی یاد کرد که اصولاً چون قائل به حجّیّت خبر نیست مراجعه به آثارش مفید است؛ یعنی: نکتۀ مثبت کتاب ایشان آن است که راه را برای افرادی که بر فرض بخواهند تنها به آیات اعتماد کنند باز می‌کند.(1) مرحوم مقدّس اردبیلی هم کتابی به نام «زبدة البیان» دارد که بسیار راه‌گشاست.(2) کتاب «کنز العرفان» مرحوم فاضل مقداد سومین کتابی است که می‌توان نام برد. ایشان انصافاً فرد بسیار مطّلعی است وکتاب‌هایش ـ اعمّ از آنچه در کلام یا آیات الاحکام و یا قواعد فقهیّه نگاشته ـ در عین ایجاز، مفاهیم و معانی زیادی در بر دارد. کتاب‌های دیگری هم هست که چاپ شده‌اند؛ مثل کتاب «قلائد الدُّرر» شیخ احمد جزائری و کتاب «مسالک الأفهام» مرحوم کاظمینی. اهل سنّت هم از قدیم کتاب‌های خوبی در این زمینه دارند. در بین مالکی‌ها کتاب «تفسیر قرطبی» انصافاً خیلی فوق العاده است و در میان حنفی‌ها کتاب «تفسیر جصّاص» کتاب بسیار مفیدی است.

(1) تا پیش از شیخ طوسی (ره) معظم اصحاب ما و بعد از شیخ هم  متکلّمین و مفسّرینی چون قطب راوندی، ابوالفتوح رازی و صاحب «مجمع البیان» (ره) قائل به حجّیّت خبر نیستند و لذا برداشت‌های فقهی آنها متفاوت (و از جهتی) بسیار مفید است؛ چرا که  در فهم احکام به روایات رجوع نمی‌کنند.

(2) مهم‌ترین نکته‌ای که در کتاب‌های مقدّس اردبیلی وجود دارد حالت نوآوری است. ایشان سعی می‌کند ادلّه را با یک درک بی‌طرف و جدید و بدون حالت تعبّد ملاحظه کند، ولی البتّه مشکل کتاب‌های وی غامض بودن خیلی از عبارات است. عبارات ایشان هم در «زبدة البیان» و هم در «مجمع الفائدة والبرهان» - که شرح «ارشاد» است - معقَّد بوده و برای یادگیری معمّای فقهی خوب است.

(حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی موسوی، خارج فقه، 28/ 8/ 1384)