دروس استاد عرفانیان

پیش‌تر مکرراً‌ گفتیم: عقود و ایقاعاتی که بشر در زندگی خود دارد، هر کدام دارای اثری خاص خود هستند؛ مثلا بیع برای نقل و انتقال عین و اجاره برای نقل و انتقال انتفاع است که انتفاع متفاوت از منافع و به معنای سلطۀ شخص است. نقل عین هم یا با پول و به عوض است - که بیع خوانده می‌شود ـ و یا بدون عوض است - که نامش هبه است.

البته باید توجه داشت که علی رغم این که هر عقد و قراردادی دارای اثر خاص خود است گاهی اوقات در این زمینه اشتباهاتی رخ می‌دهد؛ مثلاً در کتب اهل سنت گفته‌اند: نکاح هم نوعی معاوضه است. در برخی از کتب ما هم نوشته شده: «معاوضه، یا شبه معاوضه»، در حالی که نکاح نه معاوضه است و نه شبه معاوضه، بلکه عقدی است که به عنوان ایجاد علقۀ زوجیت و همسری، بین زن و مردی که از هم جدا هستند منعقد می‌شود. این علقه علقۀ اعتباری است و لذا در نکاح نه پول هست، نه معاوضه و نه شبه معاوضه.

نکتۀ دیگری که تذکر آن در این جا بی‌مناسبت نیست توجه به قاعدۀ معروف «العقود تابعة للقصود» است که در فقه ذکر شده. البته این قاعده در روایات ما و حتی در کلمات قدما هم وارد نشده، بلکه بعدها از کلمات اهل سنت گرفته شده. با شنیدن این قاعده ابتدا تصور می‌شود که مثلاً عقد تابع قصد است، در صورتی که عقود کلّاً تابع قصد نیستند و آن که تابع قصد است عبادات است؛ یعنی: اگر کسى خانه‌ای را به بهای گزاف و تنها برای ابراز تمکن مالی خود بخرد معامله صحیح، اما نماز خواندن با قصد ریا باطل است.

بنابراین قصدها و نیت‌های متعدد در صحت و فساد عقد یا در لزوم و عدم لزوم آن اثری ندارند. حتی افزون بر این که ریا و سمعه و عجب و این گونه امور در صحت و نفوذ معاملات هیچ تأثیری ندارند. اگر مقاصد خاصی داشتید و معامله‌ای را انجام دادید، اما آن مقاصد حاصل نشد، هم باز در معامله تأثیر ندارد. در نتیجه شخص نمی‌تواند دارویی را که بی‌خبر از بهبودی فرزند خود به قصد درمان او خریده به بهانۀ این که الآن دیگر احتیاجی به دارو نیست به داروخانه برگرداند؛ چرا که قصد شخص هیچ اثری در صحت معامله ندارد. همچنین اگر کسی خانه‌ای را با این قصد خریداری کند که فرزندش در آن ساکن شود و فرزندش از بین برود حق فسخ خانه را ندارد. 

(حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی موسوی، خارج فقه، 12/ 9/ 1384)

#فقه

#قواعد_عامه

#مکاسب

#قواعد_عامه_در_باب_مکاسب

#اولین_قاعده_عامه

#حدیث_تحف_العقول

#تشریح_متن_حدیث_و_بیان_فواید_موجود_در_آن

#تفسیر_صحیح_عبارت_العقود_تابعة_للقصود

قسمت اول